Historisch Bekeken (46) - 10/12/2005

Beroemde mensen die nooit bestaan hebben

Wie is de beroemdste Nederlander? Pim Fortuin, Willem van Oranje, Johan Cruijff of Laurens Janszoon Coster? Ik zou op Coster, de Nederlandse uitvinder van de boekdrukkunst, hebben gestemd. Als echte boekenliefhebber gaat mijn belangstelling uit naar zijn werk en leven. In Haarlem, zijn geboortestad, is weliswaar een standbeeld voor hem opgericht, maar ik vind dat zijn werk zo belangrijk is geweest dat hij de Grootste Nederlander aller tijden moet worden. Er is alleen één probleem. Laurens Janszoon Coster heeft nooit bestaan.

Boekdrukkunst
Helaas is de boekdrukkunst nooit uitgevonden door een Nederlander, maar door de Duitser Johannes Gutenberg. Hij was rond 1440 de eerste drukker die met losse letters begon te werken. Zijn belangrijkste werk, de Gutenberg Bijbel, is dan ook het eerste drukwerk dat op moderne wijze vervaardigd is. Maatschappelijk is de boekdrukkunst van enorme betekenis geweest. Voor die tijd werd de meeste informatie overgedragen door handgeschreven stukken. In talrijke kloosters hielden velen zich bezig met dit monnikenwerk. De meeste boeken werden dan ook in de kloosterbibliotheken bewaard. Door de boekdrukkunst kon de oplage ervan enorm vergroot worden en werden boeken een algemeen bezit. En zo kon allerlei kennis en inzichten zich onder de bevolking verspreiden. Tot mijn treurnis is de rol van Laurens Janszoon Coster bij deze belangrijke ontwikkeling nihil geweest.

Coster
Volgens de overlevering zou Coster in 1423 de boekdrukkust hebben uitgevonden, bijna twintig jaar eerder den Gutenberg. In dat jaar leefde er in Haarlem een Laurens Janszoon, maar dat was geen drukker. Aan het eind van de vijftiende eeuw woonde en werkte er in Haarlem wel een drukker met de naam Laurens Janszoon Coster, maar op dat moment was de boekdrukkunst allang uitgevonden. Vergissingen zijn snel gemaakt en in de loop der eeuwen zijn beide personen tot één samengegroeid. En omdat het een leuk verhaal is wil iedereen er wel in geloven en zo breidt de mythe zich steeds verder uit. Opvallend is trouwens dat de eerste berichten over de uitvinder Laurens Janszoon Coster ruim vijftig jaar na dato in een Duitse kroniek verschenen en het eerste portret van Coster werd gemaakt in 1628. De tekenaar daarvan heeft Coster nooit in levende lijve gezien en het portret is dan ook volledig fantasie.

046 Bartel Jacobsz.
Uit J. Honig 1849 Geschiedenis der Zaanlanden

Bartel Jacobszoon
Ook in onze regio zijn er beroemde personen die nooit bestaan hebben. Het sprookje begint met ene Bartel Willemszoon en Bernardus Jacobszoon. Beiden waren pastoor, de een in Beverwijk, de ander in Oostzaan. Tijdens de Tachtigjarige Oorlog met de Spanjaarden verlieten velen de katholieke kerk en werden gereformeerd. In die tijd was dat een heldendaad die eventueel op de brandstapel kon eindigen. En heldenverhalen worden altijd doorverteld. Bartel Willemszoon en Bernardus Jacobszoon speelden beiden een beperkte rol bij de overgang van het katholicisme naar de gereformeerde kerk. Bartel Jacobszoon was een echte held, maar helaas is hij een samentrekking van beide personen. Zelf heeft hij nooit bestaan. Dat is toch wel jammer want nu zijn een straat en een gebouw in Oostzaan naar iemand vernoemd die nooit bestaan heeft.

Deze tweewekelijkse rubriek is eerder verschenen in het Noord-Amsterdams Nieuwsblad en het Zaans Stadsblad en wordt verzorgd door Rob Veenman van de Oudheidkamer Oostzaan, bereikbaar via r.veenman@vpcconsult.nl en via postbus 558, 1440 AN Purmerend. Tips, verhalen, meldingen over historische activiteiten en dergelijke zijn van harte welkom.